Powiat Kozienicki zajmuje 12,57% powierzchni subregionu radomskiego i 2,58% województwa mazowieckiego.
Powiat kozienicki położony jest w południowo- wschodniej części województwa mazowieckiego. Powierzchnia powiatu wynosi 917 km2. Administracyjnie do powiatu kozienickiego należy jedna gmina miejsko-wiejska Kozienice, sześć gmin wiejskich: Garbatka-Letnisko, Głowaczów, Gniewoszów, Grabów n/Pilicą, Magnuszew, Sieciechów.
Powiat kozienicki leży w widłach rzek Wisły i Pilicy, która jest naturalną granicą z powiatem grójeckim, a Wisła oddziela powiat kozienicki od powiatu garwolińskiego (województwo mazowieckie) oraz ryckiego i puławskiego (województwo lubelskie). Od południa powiat graniczy z powiatem zwoleńskim, a od zachodu ziemskim radomskim i białobrzeskim.
Najważniejsze powiązania komunikacyjne powiatu kozienickiego wynikają z jego nadwiślańskiego położenia. Przez miasto Kozienice, zlokalizowane w centralnej części powiatu, przebiega z północy na południe, wzdłuż Wisły droga krajowa nr 79 Warszawa - Sandomierz - Kraków. Z zachodu na wschód przebiega droga krajowa nr 48 Tomaszów Mazowiecki – Białobrzegi - Kock. Oprócz połączeń krajowych przez teren powiatu kozienickiego przebiegają drogi wojewódzkie między innymi:
Przez powiat biegnie linia kolejowa Radom – Dęblin – Puławy - Lublin, zaś w Zajezierzu gm. Sieciechów znajduje się most drogowy i kolejowy przez Wisłę.
Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady działania samorządu powiatowego jest ustawa z dnia 5 czerwca 1998r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2022r. poz. 1526 ze zm.). Działając we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym ( nie naruszające zakresu działania gmin ) w zakresie :
1) edukacji publicznej,
2) promocji i ochrony zdrowia,
3) pomocy społecznej,
4) wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej,
5) polityki prorodzinnej,
6) wspierania osób niepełnosprawnych,
7) polityki senioralnej,
8) transportu zbiorowego i dróg publicznych,
9) kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
10) kultury fizycznej i turystyki,
11) geodezji, kartografii i katastru,
12) gospodarki nieruchomościami,
13) administracji architektoniczno-budowlanej,
14) gospodarki wodnej,
15) ochrony środowiska i przyrody,
16) rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,
17) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,
18) ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego magazynu przeciwpowodziowego, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska,
19) przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy,
20) ochrony praw konsumenta,
21) utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,
obronności,
22) promocji powiatu,
23) współpracy i działalności na rzecz organizacji pozarządowych,
24) działalności w zakresie telekomunikacji.
Do zadań publicznych powiatu należy również zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań i kompetencji kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży.
Ustawy mogą określać inne zadania powiatu, w tym nakładać na powiat obowiązek wykonywania zadań z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów.
Ustawy określają przypadki, w których właściwe organy administracji rządowej mogą nałożyć na powiat obowiązek wykonania określonych czynności w zakresie należącym do zadań powiatu, związanych z usuwaniem bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz z obronnością.
W celu wykonywania zadań powiat może tworzyć jednostki organizacyjne i zawierać umowy z innymi podmiotami oraz tworzyć związki z innymi jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego.
Powiaty, związki i stowarzyszenia powiatów mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej.
Powiat może zawierać z organami administracji rządowej porozumienia w sprawie wykonywania zadań publicznych z zakresu administracji rządowej. Może też zawierać porozumienia w sprawie powierzenia prowadzenia zadań publicznych z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego, a także z województwem, na którego obszarze znajduje się terytorium powiatu.
Na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawach rada powiatu stanowi akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze powiatu.
W zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, rada powiatu może wydawać powiatowe przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia obywateli, ochrony środowiska naturalnego albo do zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego, o ile przyczyny te występują na obszarze więcej niż jednej gminy.
Mieniem powiatu jest własność i inne prawa majątkowe nabyte przez powiat lub inne powiatowe osoby prawne.
Powiat samodzielnie prowadzi gospodarkę finansową na podstawie budżetu powiatu, uchwalanego przez radę powiatu. Powiat nie może prowadzić działalności gospodarczej wykraczającej poza zadania o charakterze użyteczności publicznej.
Zarząd powiatu wykonuje zadania powiatu przy pomocy starostwa powiatowego oraz jednostek organizacyjnych powiatu, w tym powiatowego urzędu pracy. Kierownikiem starostwa powiatowego jest starosta.
W indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej należących do właściwości powiatu decyzje wydaje starosta, chyba że przepisy szczególne przewidują wydawanie decyzji przez zarząd powiatu.
Nadzór nad działalnością powiatu sprawuje Prezes Rady Ministrów oraz Wojewoda, a w zakresie spraw finansowych - Regionalna Izba Obrachunkowa. Organy nadzoru mogą wkraczać w działalność powiatu tylko w przypadkach określonych ustawami. Nadzór nad wykonywaniem zadań powiatu sprawowany jest na podstawie kryterium zgodności z prawem.